W Collegium Polonicum w Słubicach, 5 lutego 2014 roku, w pierwszym dniu czternastej konferencji z cyklu „Europa XXI wieku” zorganizowanej przez Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, odbył się panel zatytułowany „Formy partycypacji obywateli w procesie podejmowania decyzji politycznych w Europie”. Panel został zorganizowany przez Grupę Badawczą Inicjatywa Helwecka we współpracy z Centre for Direct Democracy Studies.
Moderowania dyskusji w panelu podjęli się dr Magdalena Musiał-Karg i dr Tomasz R. Szymczyński. O ile w poprzedniej edycji konferencji słubickiej uczestnicy panelu skupili się w głównej mierze na relacjach Szwajcarii z Unią Europejską, o tyle w bieżącej edycji przedmiotem zainteresowania uczestników panelu były formy partycypacji obywateli w procesie podejmowania decyzji politycznych w Europie.
W panelu wygłoszono 11 referatów. Pierwszym referentem był dr Marcin Rachwał dr Marcin Rachwał (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), który z perspektywy teoretycznej nakreślił problem wpływu obywateli na funkcjonowanie państw demokratycznych poprzez odwołanie się do sporu elitystów z pluralistami. Dr Rachwał powołał się w swoim wystąpieniu na stanowiska m. in. takich teoretyków jak Gaetano Mosca, Robert Michells czy Vilfredo Pareto. Podkreślił również, że dość często przywoływana teza jakoby Robert A. Dahl rozwijając koncepcję poliarchii zrównał ją z ustrojem demokratycznym jest błędna, gdyż w koncepcji Dahla demokracja oznacza pewien stan idealny, który w rzeczywistości nie został nigdy i nigdzie osiągnięty.
Kolejnym prelegentem był dr Krzysztof Koźbiał (Uniwersytet Jagielloński), który podjął się omówienia ważnego we współczesnym dyskursie politycznym tematu obniżenia cenzusu wieku związanego z problematyką niskiej frekwencji wyborczej w państwach europejskich. Dr Koźbiał w swoim wystąpieniu odwołał się do przykładów, w których obniżenie wieku wyborczego było przedmiotem debaty publicznej. Wskazał m.in., że w Austrii zakończyło się to obniżeniem minimalnego wieku umożliwiającego udział w wyborach do 16 roku życia. Przedstawiony został również przykład szwajcarskiego kantonu Glarus, gdzie głosować mogą osoby, które ukończyły szesnasty rok życia, głównie ze względu na powiązanie ich z obowiązkiem składania rozliczenia z administracją skarbową w tym właśnie wieku.
Kolejnych dwóch prelegentów: mgr Krzysztof Duda (UAM) i dr Ewa Myślak (UJ) swoim przedmiotem zainteresowania uczynili inicjatywę ludową w Szwajcarii. Mgr Duda w referacie pt. „Inicjatywa obywatelska w Szwajcarii jako mechanizm wpływu obywateli na rozstrzygnięcia polityczne” zwrócił uwagę na stosunkowo wysoki odsetek inicjatyw wycofanych, co jego zdaniem wynika przede wszystkim z funkcjonalności tego instrumentu, którego sama już groźba użycia doprowadza do realizowania postulatów w nim zawartych przez decydentów politycznych. Z kolei dr Ewa Myślak w referacie zatytułowanym „Inicjatywa ludowa – ‘perła’ konstytucji szwajcarskiej w rękach głównych aktorów demokracji przedstawicielskiej” przedstawiła w jaki sposób instrument ten zostaje narzędziem w rękach partii politycznych i zależnych od nich organizacji, przy jednoczesnym zachowywaniu pozorów „obywatelskości” każdej z inicjatyw.
Następnie głos zabrał dr Michał Tomczyk (Universität Luzern), który w swoim referacie pt. „Proces decyzyjny w polityce zagranicznej Szwajcarii” starał się udowodnić tezę, wedle której ze względu na konieczność podejmowania szybkich decyzji, które pozostają w opozycji wobec konsensualnego prowadzenia polityki charakterystycznego dla systemu szwajcarskiego, w Konfederacji wyewoluował model oparty na silniejszej pozycji Rady Federalnej, która została wyposażona przez parlament związkowy w prawo prowadzenia polityki zagranicznej, czego konsekwencją jest polityczne i faktyczne wzmocnienie egzekutywy.
Dr Małgorzata Kaczorowska (Uniwersytet Warszawski) w swoim referacie pt. „Partycypacja polityczna obywateli i partie polityczne w Szwajcarii a Unia Europejska” przedstawiła zagadnienie stosunku szwajcarskich partii politycznych do kwestii integracji europejskiej. Wnioskiem było stwierdzenie, że o ile zrozumiałe i zgodne z miejscem na scenie politycznej pozostaje głęboko eurosceptyczne podejście Szwajcarskiej Partii Ludowej (SVP), to pozostałe partie parlamentarne (w tym i te w państwach europejskich zwyczajowo otwarte na kwestie integracji europejskiej) również z dość dużą rezerwą traktują procesy polityczne zachodzące w Europie.
Mgr Marcin Łukaszewski (UAM) swoje wystąpienie oparł na kazusie liechtensteińskim, którego specyfika polega przede wszystkim na silnej pozycji ustrojowej głowy państwa w stosunku do innych monarchii europejskich. Mgr Łukaszewski podjął się próby wskazania w jaki sposób obywatele są pozbawieni możliwości wpływu na kształt stanowionego przez parlament prawa poprzez wyposażenie niewybieralnego w powszechnych wyborach monarchę w prawo odmowy udzielenia sankcji ustawie przyjętej przez parlament. W swoim wystąpieniu mgr Łukaszewski odwołał się do kazusów luksemburskiego i belgijskiego, w których to ze względów światopoglądowych monarchowie odmawiali podpisania ustaw. W tym kontekście wyjątkiem na skalę europejską jest książę Liechtensteinu, który ma prawo odmowy podpisania ustawy.
Następnie głos zabrała dr Marta Witkowska (UW), która przedstawiła referat zatytułowany „Rozwój i przebieg procesów partycypacyjnych w Unii Europejskiej”, w którym naświetliła szereg wyzwań dla praktycznego funkcjonowania ugrupowań politycznych na poziomie unijnym. W opinii prelegentki wynikały one przede wszystkim z faktu niewystarczającego zharmonizowania przepisów dotyczących partii politycznych na szczeblu państw z regulacjami w UE.
Po wystąpieniu dr Marty Witkowskiej swój referat wygłosił dr Łukasz Zamęcki (UW), który przedstawił kwestię niskiego poziomu kapitału społecznego jako czynnika, który osłabia partycypację obywatelską w Unii Europejskiej. W swoim wystąpieniu dr Zamęcki wskazał na zależność, która w opinii prelegenta winna stanowić przedmiot zainteresowania dla decydentów politycznych w państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Dr Zamęcki w swojej analizie świadomie pomijając kazus belgijski ze względu na funkcjonujący w tym państwie przymus wyborczy, wskazał na wysoki stopień korelacji między poziomem kapitału społecznego a frekwencją wyborczą.
Kolejną prelegentką była dr Magdalena Musiał-Karg (UAM), która przedstawiła problem deficytu demokracji bezpośredniej na szczeblu unijnym. O ile w państwach członkowskich Unii Europejskiej instytucje demokracji bezpośredniej funkcjonują i były wielokrotnie zastosowane w podejmowaniu decyzji związanych z procesem integracji europejskiej, to funkcjonowanie Europejskiej Inicjatywy Obywatelskiej – zdaniem dr Musiał-Karg – należy obecnie ocenić jako nieefektywne. Jest to instrument pożądany, jednak ze względu na trudności jego wdrożenia i brak obligatoryjności spoczywający na Komisji Europejskiej co do wszczęcia inicjatywy prawodawczej w Parlamencie Europejskim, oznacza słabą skuteczność tego instrumentu demokracji bezpośredniej.
Ostatnim prelegentem był dr Tomasz R. Szymczyński (UAM), który w swoim referacie zatytułowanym „’Decyzje podejmowane jak najbliżej obywateli’ w UE – refleksje z perspektywy hermeneutycznej” przedstawił problematykę roli i wagi poszukiwań adekwatnej formy komunikowania na temat zagadnień procesu integracji europejskiej. Wskazał on na problem konieczności zwiększenia poziomu zaangażowania środowisk obecnych w polach polityki, nauki oraz dziennikarstwa w relacjonowanie wydarzeń, jakie zachodzą nie tylko na krajowym czy lokalnym poziomie rzeczywistości politycznej, ale również europejskim. Prelegent podkreślił, że szczególnie w dobie światowego kryzysu finansowo-gospodarczego jest to zadanie istotne zarówno w odniesieniu do treści, jak i formy.
Następnie głos zabrali dr M. Musiał-Karg i dr T.R. Szymczyński, którzy zaprosili prelegentów do dyskusji.
Następnego dnia konferencji miało miejsce spotkanie członków Grupy Badawczej Inicjatywa Helwecka na temat dalszych planów prac.
Sporządził: Marcin Łukaszewski